Avrupa Birliği, Avrupa Yeşil Mutabakatı (European Green Deal) çerçevesinde tüm dünyayı ilgilendiren iklim ve çevre krizini engellemek amacıyla çok büyük bir adıma imza atmıştır. İlgili Mutabakat iklim ve çevre krizi ile mücadele kapsamında oldukça ayrıntılı bir yol haritası çizmektedir. AB Yeşil Mutabakatı gelişmeleri kapsamında, hedeflenen amaçlar için Türkiye’nin planladığı düzenlemeler ve T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının uygulamaya sunmayı amaçladığı taslak iklim yasası henüz kanunlaşmamıştır ancak, Türkiye’nin bu konudaki görüşünü ve hedeflediği düzenlemeleri gösteren bir yol haritası niteliğindedir. Taslak iklim yasasının en temel amacı; küresel ortalama sıcaklık artışı limitinin sanayi öncesi döneme göre 2°C altında tutulması ve buna ek olarak bu artışın 1,5°C’nin altında sınırlandırılması olarak belirtilmiştir. Bu hedefe ulaşmak amacıyla; sera gazı emisyonlarının kademeli olarak azaltılması, iklim değişikliğine uyum adına gerekli yasa ve kurumsal örgütün oluşturulması ve tüm bu uygulamaların gerçekleşmesi ile ilgili gerekli finansal ve teknik birikimin belirlenmesi hedeflenmektedir. Aynı zamanda, çevresel, sosyal ve ekonomik faydaları gözeterek ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını, enerji verimliliğini, yenilenebilir enerji yatırımlarını teşvik ederek, bilimsel bilgi temeline dayalı olarak düşük karbonlu ekonomiye geçiş ve ülke çapındaki sera gazı azaltımı hedeflerinin gerçekleştirilmesi ve iklim değişikliğine dirençliliğin ve uyumun sağlanması için gerekli usul ve esasların belirlenmesidir.

Yeşil Mutabakat kapsamında kısaca; 2030 yılına kadar karbon salımını %50 oranında azaltma,    2050 yılında ise karbon salımını sıfıra indirme hedeflerine ulaşmak için yeni stratejiler belirlenmiştir. Ayrıca bu hedeflere ulaşabilme amacıyla kademeli olarak yeni sektörel kriterler, vergiler ve iş modelleri uygulamaya konulacaktır. Tüm bu amaçlar doğrultusunda atılan en önemli adımlardan biri de, ‘’Karbon Sınır Vergisi’’dir. Karbon vergisi, ulaşım ve enerji sektöründe, yakıtların karbon içeriğine uygulanan bir vergi olarak tanımlanmaktadır. Karbon vergileri karbon fiyatlandırmasının bir biçimidir. Karbon sınır düzenlemesinin temel amacı, karbon kaçağını önleyerek iklim değişikliğiyle mücadele etmektir. AB’nin karbon sınır vergisi uygulaması AB pazarının boyutları ve önemi sebebiyle dünya ticaretini etkileyecektir. AB’nin en büyük altıncı ticaret ortağı olan Türkiye’de ise en çok demir, çelik ve çimento ile cam, seramik ve plastik endüstrilerinin etkilenmesi bekleniyor.

Avrupa Birliği’nin 2050 yılına ulaşıldığında karbon nötr ilk kıta olma hedefiyle hazırladığı Sınırda Karbon Uygulaması, 14 Temmuz 2021 tarihinde onaylanmıştı ve bu tarihte karbon emisyonunun düşürülmesi yönünde önemli bir vergi regülasyonu adımı atılmıştı. Karbon vergisi AB’ye ithalat esnasında alınacak bir vergi olacak, süreç yetkili ithalatçıların yapacağı ithalat ile başlayacak ve gümrük rejimi olarak serbest dolaşıma giriş rejimi uygulanacak. Planlanan sistemin uygulanmasına, 1 Ocak 2023’te başlanması ve 2026’dan itibaren AB’ye ihraç edilen ürünler için üretim sürecinde salınan seragazı tonu başına vergi alınması planlanıyor. Hayata geçirilmesi hedeflenen yeni sistemin önceki sistemlerden farkı, üretim koşullarından ziyade ihraç edilen ürünler üzerinden vergilenme kısmında ortaya çıkıyor. Bu yenilik sayesinde taşıma yolunda karbon kaçağı yaratılması engellenmiş olacak. Ürünler ilk etapta sınırlı olarak; demir, çelik, çimento, gübre, alüminyum ve elektrik gibi kalemlerle sayılmış olsa da, vergi uygulama alanının kademeli olarak genişletilmesi planlanıyor.

Bu uygulama, iklim ve çevreye getirdiği faydaların yanında ülkeler açısından bazı riskler de taşımaktadır. İlk olarak kafaları karıştıran soru bu uygulama adına ne yapılacağı ve uygulamanın nasıl yürüyeceğidir. Anılan uygulama doğrultusunda öncelikle ihracatçılar ülkelerinden ‘’Sınırda Karbon Uygulaması Sertifikası’’ alacaklar ve her yılın 31 Mayıs tarihinde, önceki sene içerisinde Avrupa Birliği’ne ihraç ettikleri ürünün ton cinsinden değerini ve ihraç dolayısıyla sebep oldukları seragazı emisyonunu ibraz edeceklerdir. Bu kapsamda Avrupa Birliği ile ihracat yapan tüm ülkeler vergi sistemine tabi olacaktır. Tüm bunların dışında, mevcut olarak Emisyon Ticaret Sistemi’nde bulunan ülkeler veya Avrupa Birliği ile başka emisyon anlaşmaları bulunan ülkeler, karbon emisyonu düşürülmesinde gerekli çalışmalarda bulundukları takdirde uygulamadan muaf tutulabilecekler. İlk etapta zorluk yaşanmaması adına ihtiyaç sahibi ülkelere 2030 yılına kadar süre tanınmıştır. Yapılan araştırmalara göre, sera gazı emisyonunun ton başına 30€ ya da 50€ ile fiyatlandırılacağı düşünülmektedir.  Avrupa birliği, 2023 yılından itibaren gemi karbon salımını da karbon vergisine dahil etmeyi planlamaktadır. AB’ye üye ülkelerin limanlarına uğrayan gemilerden ton co2 başına alınması planlanan karbon vergisi 25 Euro/tco2’den aşamalı olarak 2030 yılına kadar 65 Euro/tco2’ye kadar yükseleceği öngörülmektedir.

Dünyanın önde gelen petrol şirketleri ve limanlarının da aralarında olduğu 150’den fazla şirket ve kuruluş, küresel denizcilik endüstrisinin 2050 yılına kadar karbondan tamamen arındırılması ve hükümetlerin süreci hızlandırması çağrısında bulundular. Tüm bunların yanında, Türkiye’de de karbon nötr olmayı hedeflediği tarihi açıklayan şirketlerin sayısı artıyor. Karbon Vergisi uygulamasının, Türkiye’de başta demir-çelik, otomotiv, tekstil gibi yoğun ihracat yapan sektörleri etkileyeceği düşünülüyor.

                                                                                       Av.Bilun Elmacıoğlu

                                                                                       Yağmur Aydın